Ang Karaang Balay

Murag nahipilit pa sa kisami ang kasway sa mga kalag sa usa ka karaang panimalay nga akong nasudlan didto sa dakbayan sa Carcar nga gidumala sa banay Mancao-Puncialman.

Napadpad ko sa maong dapit tungod didto man gipahigayon ang kasal sa akong higala nga si Ra Solomon Enriquez ug sa iyang napangasawa nga si inday April.

Nahingangha ko nga naghangad atubangan sa maong panimalay tungod sa iyang kamaharianon. Tataw nga walay makahagit sa kalig-on sa iyang barog hilabi pa nga punuan sa Tugas ang gihaligi sa isig ka daplin.

Sa layo palang daan og paingon sa ganghaan, sugaton ka sa huni sa mga gadakop-dakop nga Tamsi. Makapanimbawot-balahibo ang kalabong sa managlahi nga punuan libot sa dapit–sama sa Nangka, Santol, Mangga, Bayabas, Iba, ug Dakit.

Lunhaw ang iyang tanaman ug hapsay nga pagkatupong ang sinapsapan nga Bugambilia. Tataw nga sinabwagan sa mahalong patubo ang yuta nga giugbukan sa mga nagkadaiyang buwak.

Adunay mga tanom nga gisulod sa kaang, sama sa Waling-Waling. Gituyo kini aron dali motuhop ang tubig ibisbis ug ingon ‘sab nga dili higupon sa mas igihan nga Mirasol.

Adunay mga gapahipi nga mga duwende’ng bato sa hapit tanang suok.

Hinuon walay makita bisan usa ka lanot nga alambre sa hayhayan. Wala pud silay iro.

Makita nga gihaguan ug kulit ang iyang mga pultahan nga gauwang sa gawas ug sulod. Puros De Narra ang salog. Mga bongbong nga Apitong. Mga lingkuranan gikan sa Magkuno. Tarogo ang ilang gamit kaniadto mao nang walay mahinol bisan usa ka bugdo sa linansangan ang iyang talad-kan-anan. Daw higanti ang nanimuyo dinhi tungod sa katag-as sa iyang mahandos-handos nga bintana nga binildohan gamit ang pinulpog nga kabhang sa kinhason gikan sa Capiz. Lampirong ang tawag ani sa kinaraang binisaya.

Kahamugaway ang matagamtam kung taas ang ginta sa kisami gikan sa salog. Walay alimuot, dili igang, ug sulod-gawas ang pagbahis sa huyohoy.

Sa luyo’ng bahin, tapad sa risibidor, mao ang lutuanan. Wala usba sa tagdumala ang kinaraan nilang abuhan. Bisan ang panudlanan sa tubig ginamit gihapon nila ang banga. Apan wala nalang ko gapatuga-tuga ug timbol sa kabo basin bitaron akong bukton sa ukoy.

Ambot ug unsay anaa aning mga daan nga balay nga maluya man ang lawas kung makasugod na ta ug lingkod. Madanihon kaayo iyang palibot. Lami kaayo ikatulog. Murag gipangdat-ugan ug lima ka kabaw atong buko-buko.

Mohinay atong lihok. Daw gitabangan ug bitad sa mga gagmayng ingkanto ang tabon-tabon sa akong mata. Mao nga wala ko padani; nibarog ko.

Nipidpid ko sa usa ka ngilit ug didto akong gibunkag ang kahilom pinaagi sa pagtuslok sa ngipon sa usa ka piano. Niduyog pagsayaw sa akong huni ang gabinugtong nakong hinigugma nga si Tan Kim Eng.

Lahi ra gyud ang mga karaang datu. Mailhan ang tao nga siya ilustrado o hamili pinaagi sa panimalay nga iyang puy-anan.

Sapagbalik nako sa amoa, dili kalikayan ang sapot nunut sa mga batang sip-onon nga gadagan-dagan nga mga walay purol; gapasad lang sa karsada; mga bulingot; murag mga potot nga agta; daw mga bulingon nga wala nahipos.

Dili parihas didto sa Carcar, mingaw.Malinawon.

Kalami baya ibalik sa karaang panahon. Nindot ang naay kwarta.